Artist Kom Binne: Friedrich Kallmorgen
“Volendam 1889: een mooiere plaats voor een kunstschilder is nauwelijks voor te stellen”
Bovenstaande uitspraak deed de Duitse schilder, etser en graficus prof. Friedrich Kallmorgen (1856-1924) in zijn memoires van 1919, dertig jaar na zijn eerste bezoek aan Volendam. Kallmorgen was één van de 240 Duitse kunstenaars, waarvan nu bekend is dat ze Volendam hebben bezocht en/of een kunstwerk over Volendam hebben gemaakt. Hoewel hij, naast Hans von Bartels, Max Liebermann, Hans Herrmann en Willi Hans Bürger-Willing, behoorde tot de bekende Duitse topschilders die Volendam hebben bezocht, is zijn naam eigenlijk nauwelijks nog aan Volendam verbonden. Dat is onterecht want Kallmorgen was gegrepen door Volendam en bezocht Volendam dan ook meerdere malen. In de jaren 1889, 1907 en 1913 logeerde hij in hotel Spaander, maar ook uit de jaren 1890, 1892, 1894, 1908, 1909 en 1914 zijn werken over Volendam van hem bekend. Doordat Kallmorgen zijn schilderijen en tekeningen vaak voorzag van een datering is dat vrij eenvoudig na te gaan.
Op de voorpagina van een boekje over de potloodtekeningen uit de carrière van Friedrich Kallmorgen staat een portretje van Leipje Veermann (Lijpje Veerman) uit 1889, tijdens zijn eerste bezoek aan Volendam.
Zijn schetsen en olieverfstudies werden later vaak in meerdere varianten uitgewerkt. Zo zijn hieronder een studie en een uitgewerkt olieverfschilderij te zien met een tijdsbestek van 19 jaar ertussen. Duidelijk is te zien dat de impressionistische stijl van de studie in die jaren is omgeturnd in een realistische stijl. Niet voor niets heet het in 2016 bij een expositie over Kallmorgen in Karlsruhe uitgekomen boek: “ Friedrich Kallmorgen, Malerei zwischen Realismus und Impressionismus. “ Kallmorgen werkte zowel impressionistisch en plein air, rechtstreeks op het doek met de ezel in de buitenlucht, als in zijn verschillende ateliers waar hij zijn studies en schetsen gedetailleerd en realistisch uitwerkte. Ook als basis voor grafiek voor “kunst” ansichtkaarten, waarvan hij er vele maakte met Volendam als onderwerp.
Sonniger Tag (Studie 1889)
Hieronder nog een voorbeeld van het op meerdere manieren uitbeelden van hetzelfde tafereel op basis van studies.
Boven de schetsmatige olieverf met het breiende meisje links en een vrouw rechts die bezig is met het eten. De katten hopen er een graantje van mee te pikken. Onder het uitgewerkte schilderij uit 1894, waarvan de beeltenis in 1917 is gebruikt voor een ansichtkaart. Zoek de verschillen.
Friedrich Kallmorgen werd in 1856 geboren in Altona bij Hamburg, destijds nog behorend tot Denemarken. Hij was zoon van een architect en kreeg van 1862 tot 1863 zijn eerste tekenlessen van zijn oom, de portret- en landschapsschilder Theodor Kuchel. In 1875 schreef hij zich in bij de Staatliche Kunstakademie Düsseldorf en studeerde daar met o.a. Andreas Müller, Ernst Deger en Eugen Dücker. Na een studietrip naar Zwitserland met Carl Friedrich Lessing studeerde hij aan de Staatliche Akademie der Bildenden Künste Karlsruhe waar hij les kreeg van Ernst Hildebrand en Hans Gude. Na enkele jaren van studietrips keerde hij in 1881 terug naar Karlsruhe en maakte zijn opleiding af bij Gustav Schönleber. Samen met Schönleber en Hermann Baisch maakte hij daarna reizen naar Frankrijk, België en Nederland. In 1881 maakte Kallmorgen zijn eerste reis naar Nederland en keerde tot 1913 tijdens minstens 15 studiereizen telkens weer terug.
In 1889 werd Kallmorgen een van de stichters van de Grötzinger kunstenaarskolonie en twee jaar later werd hij door Frederick I tot professor zonder leeropdracht benoemd. In 1889 maakte hij ook zijn eerste reis naar Volendam en logeerde daar in hotel Spaander. Kallmorgen was als kunstenaar zeer onder de indruk van Volendam en zijn inwoners. O.a. de gewoonte om driemaal daags het Angelus te luiden waarbij de mensen dan bleven staan om een weesgegroetje of het Engels des Heren te bidden werd door hem meerdere malen in verf vastgelegd.
Biddende meisjes tijdens het luiden van het Angelus, Olie op doek 1890, 172 x 132 cm
Kallmorgen in zijn atelier in Berlijn rond 1909. Onder het grote schilderij, Volendam-werk.
De verteller, olie op doek, 1892. De op zijn hurken zittende Klaas Schout (1844-1924) vertelt zijn sprookjes- en griezelverhalen. Op de achtergrond de Vincentiuskerk, nog met korte torenspits en zonder zijbeuken aan de voorkant.
In zijn memoires schreef Friedrich Kallmorgen over zijn eerste bezoek aan Volendam in 1889 het volgende:
“Het leek alsof ik in een andere wereld verplaatst was. De kleine huisjes achter de dijk, de over het algemeen zeer knappe grote mensen in hun eenvoudige klederdracht op de dijk en de haven vol met schepen. De massieve sterk gebouwde boten met diepbruine zeilen. Hoe vaak werd men niet geboeid door het aanzicht van de groepen vissers met hun fraaie koppen, door spelende kinderen of wanneer de meisjes bij het luiden van het Angelus de handen vouwden om te bidden. Vreemden waren er toen nog niet behalve een paar kunstschilders en daarom waren de ouderen wat terughoudend en maar weinigen bereid om zich te laten “uitteekenen” of “uitschildern”. De kinderen echter waren daar voor een paar centen gaarne toe bereid. Puur landschappelijk viel er in Volendam niet veel te maken, maar voor figuurstudies was het een zeldzaam mooie plaats. Een mooier verblijf was er voor een kunstschilder niet te bedenken.”
In 1901 werd Kallmorgen als leraar landschap schilderen aangesteld aan de Berliner Kunstakademie. In de 16 jaar dat hij daar als leraar werkzaam was, bleef hij ook zijn studiereizen maken naar Engeland, Italië, Frankrijk en jaarlijks naar Nederland, waaronder Volendam. In 1908 ontving hij een gouden medaille tijdens de “Grosse Berliner Kunstausstellung”.
Breiende meisjes op het Noordeinde, 53 x 76,5, olie op doek 1913
Bij zijn dood in 1924 in zijn woonplaats Grötzingen liet Friedrich Kallmorgen een substantieel levenswerk van schilderijen, tekeningen en drukwerk na. Zijn sfeervolle schilderijen van landschappen en stadsgezichten uit diverse landen verdienen daarbij een speciale vermelding, Volendam in het bijzonder.
Het laatst bekende werk door Kallmorgen in Volendam geschilderd is deze olieverf op doek van de boerderij en de poldermolen van de Meereboer uit 1914, het werk meet 96 x 118 cm.
Deze molen uit 1632 werd in 1929 onttakeld en in 1935 definitief afgebroken. Meereboer Buis had zijn boerderij en molen ongeveer waar nu de fraaie appartementen in de Volendamse Meer staan, niet ver links van de huidige bibliotheek.
Stichting Artist Kom Binne, herfst 2018
Zie voor meer informatie ook de website op www.artistkombinne.wordpress.com
