Historische achtergrond Haven Volendam
Volendam had verschillende havens in het verleden. Er was ooit een binnenhaventje, waar nu Het Breekje nog van over is. Hiernaast bevond zich ten zuiden van het dorp bij het buurtschap ’t Soort (nu bij haven Marinapark) een buitendijkse haven. Rond 1650 ontstond een buitenhaven op de huidige locatie. In 1661 werd hier een palenhaven aangelegd die zich uiteindelijk uitstrekte van het noordelijk gelegen terrein achter Hotel Spaander tot aan de huidige visafslag. De palenhaven werd geregeld aangetast door paalwormen. Daarom werd deze in 1783 versterkt met een aarden omwalling met keien. Omdat het noordelijkste deel van de haven regelmatig dichtslibde werd deze in de loop van de 19e eeuw definitief afgesloten door de aanleg van het noordelijke Havendijkje. Vanwege ruimtegebrek door de groeiende vissersvloot legde men in 1883 de Zuiderhaven aan vanaf de plek van de huidige visafslag.

Voorvaderlijke ontginners en start buitenvisserij
Kort na 1300 vestigden ontginners uit Zuiderwoude zich aan de oevers van de Ye-rivier. Door de vele overstromingen schakelden ze al snel over van akkerbouw naar veeteelt en visserij. In 1357 werd besloten om de in open verbinding met de Zuiderzee staande Ye af te dammen. Deze dam werd in 1396 als ‘Vulendam’ in een document vermeld. In de late middeleeuwen werd er al op paling gevist achter de dijk. Rond 1500 verplaatsten de boerderijen zich achter de dijken en begon de buitenvisserij. Na de drooglegging van de Volendammer Meer in 1643 breidde de visserij zich uit naar de Waddeneilanden. In 1658 werd een protestantse kerk en school gebouwd en voor de vissersvloot legde men in 1661 een palenhaven aan. Na verwoestende overstromingen herstelde de visserij na 1700 en vanaf 1770 werd Volendam de belangrijkste visleverancier van Amsterdam.

Groei en bloei
Na de Franse tijd brak er een periode van rijke visvangst aan die onder meer zijn weerslag had op de klederdracht. Vanaf 1650 tot 1860 vestigden veel mensen zich in Volendam. In 1874 had Volendam twee kerken, een nieuwe school en 165 vissersschepen. In 1881 opende Hotel Spaander en Volendam ontwikkelde zich tot een ware kunstenaarskolonie en toeristische bestemming. De haven groeide in 1883 met de aanleg van de Zuiderhaven en in 1886 werd een scheepshelling gebouwd. Met ruim 250 schepen in 1892 gold de gecombineerde Noord- en Zuiderzeevloot als een van de grootste vloten van de Zuiderzee.