Het Doolhof

Gesponsord door: Volendammer Visspecialist Koning

Proeven aan het Doolhof
Het Doolhof is een gebied en woonwijkje dat oorspronkelijk een drassig stuk binnendijks gelegen land was. Het stond bekend als het ‘Landje’, volgens overlevering een afkorting van het ‘Paardenlandje’. Het bevindt zich tussen de rooms-katholieke Sint Vincentiuskerk, die in 1860 werd gebouwd, en het Breekje in het zuiden. In 1745 bevonden zich slechts zes huizen op het officieel als ‘De Proeven’ bekend staande woonwijk. Het aantal woningen nam geleidelijk toe, met 22 in 1828 en meer dan 80 rond 1900. Er zijn verhalen dat eigenaren van Schokker-woningen hun huizen plank voor plank afbraken toen ze in 1859 genoodzaakt waren hun eiland te verlaten. De afgebroken delen werden vervolgens per botter naar Volendam vervoerd om onder meer hier opnieuw te worden opgebouwd. Rond 1890 werden ook in deze wijk, op meerdere locaties, enige waterpompen geslagen. In 1912 kreeg de wijk de naam Doolhof vanwege het grillige stratenpatroon. Veel families, met name vrouwen, hielden zich hier toentertijd ook bezig met het pellen van garnalen om wat extra centen bij te verdienen. De vissersknechten waren na thuiskomst vaak nog bezig met het boeten (herstellen) van de netten. In januari 1916 vond de verwoestende watersnoodramp plaats, lokaal bekend als “De Watersnood”, die ook het Doolhof zwaar trof met zijn vele kleine houten huisjes.

Bedoeninkjes en kleine winkeltjes
Het Doolhof was een gezellige volksbuurt waar met name vissersknechten hun thuis vonden. Tot de jaren 1950/1960 waren er talrijke ‘bedoeninkjes’ en kleine winkeltjes te vinden. Ondanks de beperkte ruimte waren er diverse verkooppunten gevestigd, variërend van huisverkoop tot winkels achter de voordeur in het ‘okkie’ (voorportaaltje). Men kon er terecht voor een breed scala aan winkelformules, producten en diensten. Het Doolhof kende een 24 uurseconomie avant la lettre, zonder vaste winkeltijden. Er was altijd tijd voor een praatje, humor en sociaal contact. In de buurt van de haven bij het Breekje bevond zich zelfs een scheepswerfje. Daarnaast waren er diverse andere winkels, zoals een klompenwinkel, een lijstenmaker, een barbier, een tabakswinkel, een klokkenwinkel, een snoepwinkel/bibliotheek en een kruidenierswinkel op het Kerk(e)plein. De Edammer venters en marskramers zorgden voor extra bedrijvigheid. Het veelvuldige kerkbezoek liep daarbij ook nog eens dagelijks heen en weer via de diverse toegangswegen en -bruggen over het Doolhof en het Kerk(e)plein en -brug. Kinderen mochten er graag spelen voor de deur, ongehinderd door autoverkeer. Verder waren er twee ‘toonbankwinkeltjes’, waaronder die van Aaltje Karels. Aaltje was de derde generatie die daar een winkeltje met levensmiddelen en snoepwaren dreef.

De moderne tijd
Met de vooruitgang van de moderne tijd zijn de bedoeninkjes en winkeltjes inmiddels niet meer te vinden in het Doolhof. De kleine ‘supermarkt’ van Aaltje Karels moest helaas in 1978 plaatsmaken voor een plek in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Gelukkig is het knusse winkeltje van de Stichting Het Religieuze Boek, met een gevarieerd assortiment aan religieuze artikelen, nog steeds te vinden ‘op het Doolhof’, in de schaduw van de St. Vincentiuskerk bij het Kerk(e)plein. Het is ook van belang op te merken dat verschillende woningen in het Doolhof erkend zijn als gemeentelijke monumenten en de bewoners veel waarde aan (het respecteren van) hun privacy hechten.

Aan de linkerkant de kruidenierswinkel van Jan Buijs, daarnaast het beeldenwinkeltje en kapperszaak van Crelis Steur (Crelis van de Koster) en Aaltje Veerman. Rechts: De bakkerswinkel van Jaap van Pooij en Maartje Molenaar.

Crisistijd in de jaren 1930. Voor een uitkering, ‘de Steun’, bij Siempie Hansen op het Doolhof: Evert Seek. Evert Jonk. Kees van de Waffel. Gerrit Schilder, broer van Piet de Kaan. Rokende Jan.

Garnalen pellen was seizoenswerk dat thuis of in pellerijen plaatsvond van mei tot oktober.

Kinderen komen uit school en zijn onderweg naar hun ouders. Het voorjaar is in aantocht, de grote schoonmaak kan beginnen. De planken uit de bedstee staan buiten te drogen nadat ze zijn schoongemaakt.

Het ‘bedoeninkje’ van Afie Salomons. (Nu Kerkepad 6) Foto van vóór 1900.

De deur van ‘de supermarkt’ van Aaltje Karels stond tot 1974 voor iedereen open.

Henri Cassiers. (1858-1944) Aquarel Kerkebrug – Sint Vincentiuskerk rond 1900, collectie Spaander (37 x 46 cm). De brug liep toen nog vlak langs de huizen van het Kerkplein, rechts de Kerkebreek. 

Het Doolhof, een gezellig oud volksbuurtje met een 24 uurseconomie avant la lettre.

Door André Kes

Proeven aan het Doolhof
Het gebied en woonwijkje dat nu bekend staat als het Doolhof was oorspronkelijk een onderlangs de dijk gelegen drassig stuk land. In de volksmond stond het gebied simpelweg bekend als het ‘’Landje’, volgens overlevering een afkorting van het ‘Paardenlandje’.

In 1912 kreeg het gebied genaamd 'Het Landje' de officiële naam Doolhof. Op een gevel aan de linkerkant hangt een uithangbord met de tekst "Brood Bakker". In datzelfde jaar werd dit pad in het gebied omgedoopt tot Doolhofpad.

Het bevindt zich tussen de rooms-katholieke Sint Vincentiuskerk, die in 1860 werd gebouwd, en het Breekje in het zuiden.

Het Doolhof met op de voorgrond Het Breekje, een restant van een binnenhaventje, en op de achtergrond de Sint-Vincentiuskerk

Tijdens een volkstelling in 1745 werd het gebied genoteerd als ‘De Proeven’ en waren er slechts zes huizen. Vanwege eerdere overstromingen en stormen werd het kennelijk niet snel verkozen als woonplek. Het aantal woningen nam maar langzamerhand toe, met 22 in 1828 en uiteindelijk meer dan 80 rond 1900. Er zijn verhalen dat eigenaren van Schokker-woningen hun huizen plank voor plank afbraken toen ze in 1859 genoodzaakt waren hun eiland te verlaten. De afgebroken delen werden vervolgens per botter naar Volendam vervoerd om onder meer hier opnieuw te worden opgebouwd.

Geert Karregat ‘De Zaligmaker’ (1837-1924) in haar knusse huisje in het Doolhof

Rond 1890 werden ook in deze wijk, op meerdere locaties, enige waterpompen geslagen.

Kinderen in hun zondagse kostuum op de kiek bij de waterpomp

Toen de wijk in 1912 de naam Doolhof kreeg, vanwege het grillige stratenpatroon, waren er 88 huizen. Veel families, met name vrouwen, hielden zich in deze wijk toentertijd al volop bezig met het pellen van garnalen om wat extra centen bij te verdienen. De vissersknechten waren in het weekend vaak bezig met het boeten (herstellen) van de netten.

De mannen en jongens op het kinderrijke Doolhof, voornamelijk werkzaam als vissersknechten, waren vaak op zee terwijl de vrouwen en de jongste kinderen, hier gekleed in doordeweekse kleding, elkaar ontmoetten tijdens of na het verrichten van het vele huishoudelijke werk.

In de nacht van 13 op 14 januari 1916 vond er in Nederland rond de Zuiderzee een verwoestende watersnoodramp plaats, die lokaal beter bekend staat als “De Watersnood”. Het Doolhof, met zijn overvloed aan kleine (houten) huisjes, werd toen zwaar op de proef gesteld. 

De Watersnood van 1916 zorgde ook voor de nodige schade op het rechts gelegen Doolhof

Bedoeninkjes en kleine winkeltjes
Het Doolhof was een levendige volksbuurt waar traditioneel veel vissersknechten woonden. Tot de jaren 1950/1960 waren er ook verschillende ‘bedoeninkjes’ en kleine winkeltjes te vinden. Op een klein oppervlak waren er diverse verkooppunten gevestigd, variërend van huisverkoop tot achter de voordeur in het ‘okkie’ (voorportaaltje).

De vrouw komt ‘uit ’t okkie’, oftewel het voorportaal, van de woning van waaruit hier en daar ‘een bedoeninkje’ werd gedreven

Hier kon men terecht voor een scala aan winkelformules, producten en diensten. Op het Doolhof was sprake van een 24 uurseconomie avant la lettre, aangezien vaste winkeltijden ontbraken. Men nam de tijd, had gevoel voor humor en er was altijd ruimte voor een praatje en onderling contact.

De hoogste tijd om even bij te praten op het Doolhof en Doolhofpad. De meest hardnekkige wereldproblemen werden hier gladgestreken en soms werd een winkelier gevraagd om een goed woordje te doen bij die of die.

Achter de buitenhaven, bij het Breekje, was zelfs een scheepswerfje te vinden. Het Breekje was een restant van wat in het begin van de 17e eeuw nog een binnenhaventje was.

Een heus scheepswerfje was tot in 1921 gelegen aan het Breekje.

Daarnaast waren er diverse andere winkels, waaronder een klompenwinkel, een lijstenmaker, een barbier, een tabakswinkel, een klokkenwinkel, een snoepwinkel/bibliotheek en een kruidenierswinkel op het Kerk(e)plein.

Twee meisjes vergapen zich aan het snoepgoed van de winkel/bibliotheek van Jan Guijt (Pax’, 1920-1958) aan het Doolhof 76

Daartussen zorgden ook de Edammer venters en marskramers voor nog meer bedrijvigheid. Het veelvuldige kerkbezoek liep daarbij ook nog eens dagelijks heen en weer via de diverse toegangswegen en -bruggen over het Doolhof en het Kerk(e)plein en -brug.

Deze vrome kerkgangers lopen met bijbel in de hand na een van de vele kerkmissen via het Kerke(plein), langs de schoenwinkel van Sam Hansen huiswaarts richting een van de bruggetjes aan de Meerzijde.

Kinderen mochten er graag spelen voor de deur, ongehinderd door autoverkeer.

De kinderen speelden voor de deur, en voetbaltalent vormde zich op de autoluwe straatjes

Verder waren er nog twee ’toonbankwinkeltjes’, waaronder die van Aaltje Karels. Aaltje was de derde generatie die daar een winkeltje met levensmiddelen en snoepwaren runde.

Aaltje Karels (1916-2002) poseert in en voor haar ‘toonbankwinkeltje’, dat zij nog wist te voeren tot 1974

De moderne tijd
Met de vooruitgang van de moderne tijd zijn de bedoeninkjes en winkeltjes in het Doolhof inmiddels niet meer te vinden in het Doolhof. De voormalige kleine ‘supermarkt’ van Aaltje Karels moest helaas in 1978 plaatsmaken voor een plek in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Gelukkig is het knusse winkeltje van de Stichting Het Religieuze Boek, met een gevarieerd assortiment aan religieuze artikelen, nog steeds te vinden ‘op het Doolhof’, in de schaduw van de St. Vincentiuskerk bij het Kerk(e)plein. Het is ook van belang op te merken dat verschillende woningen in het Doolhof erkend zijn als gemeentelijke monumenten, en de bewoners veel waarde aan (het respecteren van) hun privacy hechten.

Rechts Doolhof 76, voorheen bibliotheek/snoepwinkel van voornoemde Jan Guijt ‘Pax’, en tegenwoordig het winkeltje van Stichting Het Religieuze Boek. Links een doorkijkje naar Kerk(e)plein, de kerkbrug en de Sint Vincentiuskerk.

Bronnen:

–  Diverse berichten uit het Weekblad Nieuw-Volendam;

– Volendammer stratenboek; ken je nog het Doolhof en het Zwarte Pad?: verklaring van de officiële historische en volksnamen van de straten wijken, pleinen en grachten te Volendam [1989], door Dick Brinkkemper (1930-2011);

– Over het roemruchte Landje, artikel van Jan Kes, in het jaarboek van de Vereniging Oud  Volendam, premiefoto 2002.

– Op het ritme der golven, een muzikale reis door Volendam’s verleden, Uitgeverij De Alk, 2004 door Jan Kes (1936-2019);

– Volendam op de kaart. Historische en cartografische observaties rond een dorpsnaam, door Jan & André Kes, 2012;

Gesponsord door: