Stolphoevekerkje

Gesponsord door: Kees Tol glas, verf & behang

De toegang tot de kerk was vanaf het eerste begin vanaf het Zuideinde met een trap omlaag. In de loop der jaren werd evenwel de kerkingang aan de andere zijde geleidelijk aan de hoofdingang. Omwille van de aparte sfeer heeft het bestuur nooit afstand genomen van de trap en de oude ingang en is de bestaande situatie intact gelaten. Onderaan de trap zien we de oude waterpomp, die in vroeger jaren een deel van het kerkinkomen verzorgde. Het water uit de regenput werd namelijk in droge perioden aan de omwonenden verkocht, die daar twee centen per emmer voor betaalden. Tijdens kerkdiensten mocht van de pomp geen gebruik worden gemaakt. Naast de inkomsten uit de waterleverantie werd ook geld gewonnen uit de verhuur van stoelen in de kerk. Je kon een stoel mèt of zonder warme stoof huren. Een stoel alleen kostte ƒ 0,50, een stoel met stoof ƒ 0,75. Overigens waren de stoelen voor de dames bedoeld; de heren namen plaats in de banken. Dezelfde eiken banken staan nog steeds in de kerk.

Tijdens de verbouwing in de jaren vijftig moest een deel vernieuwd worden. Dat gebeurde met grenenhout. Ook het eikenhouten koorhek werd toen gedeeltelijk vernieuwd. Vandaar dat nu zowel de banken als koorhek geschilderd zijn. De preekstoel uit 1658 staat nog steeds op zijn plaats. Op het bod van een aantal antiquairs, die er drie gebeeldhouwde preekstoelen voor in ruil wilden geven, is gelukkig nooit ingegaan.

Een kerk als een stolp, met een vierkantsconstructie en piramidaal dak. Dat was in Noord-Hollandse dorpen niet ongebruikelijk in vroeger eeuwen. Het kerkgebouw van de protestantse gemeente in Volendam, ook wel als Stolphoevekerk aangeduid, is in 1658 gebouwd als ‘predickhuys, school ende woonhuijs’. Bouwer van dit bouwwerk was de Hoornse molenmaker Adriaan Nieng. Het is een van de drie rijksmonumenten in Volendam.

Het stolpkerkje heeft van oudsher een symbolische plaats weten te behouden te midden van de overwegend rooms-katholieke bevolking van het palingdorp. Recent vond een omvangrijke restauratie plaats. De tuin was al eerder geheel opnieuw aangelegd. Cornelis Pronk tekende in de 18e eeuw als reizend, topografisch tekenaar ook deze stolpkerk. In Zuidschermer staat een identiek exemplaar (het ‘Zwarte Kerkje’) waarvoor deze kerk in Volendam model heeft gestaan.

Volendam was niet alleen een vissersdorp, maar ook eeuwenlang een boerendorp met zowel protestantse als katholieke gemeenschappen. Achter de huizen en boerderijen, zoals hier aan het Zuideinde, strekten de weilanden zich uit. Het Hervormde Stolphoevekerkje, in 1658 in het achterland gebouwd. Deze was bereikbaar via een bruggetje over de, voorheen onderlangs de dijk lopende, sloot.

De grote zaal als leslokaal
Dit schilderij 1892 van de Amerikaanse Elizabeth Nourse (1859-1938) werd op de wereldtentoonstelling in Parijs met zilver bekroond.

Gesponsord door:

Stolphoevekerkje met foto’s

Tekst door – Piet Koning

De Gereformeerde Kerk in het Roomse Volendam
U bevindt zich bij of misschien zelfs in het kostbaarste monument van ons dorp: het oudste godshuis en tevens de oudste school.

Stolphoevekerkje anno 2023

U weet nog ongetwijfeld uit de geschiedverhalen uit Uw jeugd, dat in het jaar 1568 in de Nederlanden de pleuris uitbrak: een vrijheidsoorlog tegen het grote, machtige Spanje én een godsdienstige burgeroorlog tussen fanate Calvinisten en een eeuwenoud Rooms establishment.

Zoals altijd in oorlogen, ging het er ook hier van beide kanten heftig aan toe. Niet alleen de wrede Spaanse opperbevelhebber Alva, ook de niets ontziende Hollandse Watergeuzen roofden, verkrachtten, martelden en moorden naar hartenlust, getuige de 19 martelaren van Gorkum, de 5 Franciskanen van Alkmaar en de pastoor van Monnickendam. Politiek gezien kwam Nederland tachtig jaar later, bij de vrede van Munster in 1648, glorieus uit zijn vrijheidsstrijd met Spanje. Maar de geloofsoorlog tussen Protestanten en Katholieken bracht nationaal nog eeuwenlang  verdeeldheid, wantrouwen en haat. Behalve in het dorp Volendam, Daar werd tien jaar later in 1658, in de vorm van een stolpboerderij dit gereformeerde Godshuis tevens schoolhuis gebouwd.

Het protestante kerkje in 1658 Volmaakt passend in het boerenland van toen koos men toen voor een kerk in de vorm van een stolpboerderij.

Het had een woonruimte voor de schoolmeester, tevens koster en voorzanger en een grote indrukwekkende zaal voor zowel de eredienst als het onderwijs.

Het gewelf hoog boven in de kerk- en schoolzaal In het midden de rozet die de wapenvelden van Volendam, van Edam, van het gewest West-Friesland en van de provincie Holland verbindt.

Het hoofddoel hierbij, de bekering van de  Volendammers tot het Calvinistische geloof, werd op geen enkele manier bereikt: ze waren en bleven gewoon paaps. Maar het openbare onderwijs werd een daverend succes: de ongeletterdheid verdween en door van jongs af aan samen te scholen leerde men elkaar kennen en waarderen en werd, ondanks het verschil in geloof, de eenheid met vaak verregaande samenwerking in het dorp bewaard.

Het Hervormde Stolphoevekerkje uit 1658 hier door kunstenaar Cassiers afgebeeld rond 1900. Links de huisjes van het Zuideinde waar een dijksloot achter liep.

Om in deze tijd van ontkerkelijking het voortbestaan veilig te stellen is de kerk in 2022 eigendom van de stichting Oudhollandse Kerken geworden. Van daaruit probeert men de vroegere multifunctionaliteit (toen van kerk én school) aan te passen aan de behoeften van de huidige tijd: naast de protestante kerkdiensten ook huwelijkssluitingen, herdenkingen, kleinschalige muziekuitvoeringen, tentoonstellingen, lezingen en studiebijeenkomsten.