Teunis van Essen 1877-1940

Door Lide Kwakman

Teun van Essen werd geboren op 4 november 1877 in Edam. Hij was de oudste zoon van Hendrik van Essen en Aaltje Spaander. Zijn moeder Aaltje was een zus van Leendert Spaander, de bekende hoteleigenaar en kunstliefhebber.

Vader van Essen is beurtvaartschipper en vervoert kaas en andere producten van de pakhuizen in Edam naar de kaasmarkten in Purmerend en Alkmaar. Het is een uitgesproken getalenteerd gezin: alle 8 kinderen – 5 zoons en 3 dochters – spelen piano of een ander instrument. Teun, de oudste zoon, speelt niet alleen zelf zeer goed piano en orgel, hij geeft daar later als hij enige jaren in Volendam woont, ook les in.

Teun werkt aanvankelijk als huisschilder, later richt hij zich meer op de kunst en blijkt een begaafd schilder. Vanaf 1911 woont hij op diverse adressen in Volendam en Edam, o.a. in de Berend Demmerstraat op nr. 26, van waaruit hij de inspiratie zoekt voor zijn schilderijen. Zoals deze werken van het Oude Draaipad en de Meerzijde.

“De Brug naar de Haven (Dril)” waterverf op papier. 32×38 incl. lijst.
Schenking van L. Bus aan het Edams Museum.

Dit is het Oude Draaipad, gezien vanaf de Edammerweg aan de voorkant. Er lag toen nog een rechte brug van Oude Draaipad naar het eerste deel van de Edammerweg. In de tijd van Teun van Essen werd dat eerste deel van de Edammerweg het ‘Voorpad’ genoemd. De brug werd in de wandelgangen de ‘Blauwe Brug’ genoemd.

In het huisje achter de brug, aan de rechterkant, was later het Sigarenbandjeshuisje gevestigd. Tegenwoordig maakt die collectie sigarenbandjes deel uit van het Volendams Museum en wordt daar nog dagelijks door velen bewonderd.

Meerzijde, olieverf op doek, 39x49cm, gedateerd 1915.
Collectie Tandheelkundig Volendam

Ook maakt hij dit kleurrijke werk van de pesthuisjes aan het Noorder Havendijkje in Volendam.

Olie op doek, 30x40cm, collectie Spaander

“Achterzijde van het Dril”, is een gouache, 33 x 40 cm, gedateerd 1918.
Collectie Tandheelkundig Centrum Volendam

Op dit grote werk, dat behoort tot de Spaander collectie, wordt de Volendammer Sint Maarten traditie heel treffend uitgebeeld.

Olie op doek, 110x80cm, collectie Spaander

En dit schilderij van het Dril in Volendam.

Olieverf op doek, 40x50cm.
Collectie Tandheelkundig Centrum Volendam

Ook van zijn hand is een laat werk in naïeve stijl uit 1935, van de Haven in Volendam, waarop we o.a. het oude postkantoor en Hotel Spaander zien. Dit werk behoort ook tot de collectie van Tandheelkundig Centrum Volendam.

Medio juli 1920 vertrekt Teun naar Amsterdam. Daar sluit hij zich aan bij het Leger des Heils als heilsoldaat en kapelmeester. Hij ontmoet er Dorothea Schuurman, met wie hij in 1922 in het huwelijk treedt. Samen krijgen ze 3 dochters en een zoon.

In de jaren er na blijft hij toch regelmatig schilderen. In 1938 maakt hij nog een schilderij in opdracht van zijn nichtje Alie Bus. Hij schrijft haar een brief waarin hij zijn nichtje bedankt voor een cheque ‘groot dertig gulden’, welke zij hem blijkbaar had gestuurd voor het zeegezicht ‘De Golf’.

Twee jaar later overlijdt Teun van Essen, 63 jaar oud, waarmee ‘De Golf’ een van de laatste schilderijen is uit zijn lange carrière: als zoon van het echtpaar Van Essen-Spaander had hij zijn wortels in zowel Edam als Volendam en waren het Doolhof, de Haven en de klederdracht van het beroemde dorp logische onderwerpen voor zijn werk. Dat hij met ‘De Golf’ de voormalige Zuiderzee heeft vereeuwigd, en niet de Noordzee, lijkt dan ook zeer aannemelijk.

“De Golf”, 1938, olieverf op doek, 89 x 80 cm,
collectie Edams Museum

Dit schilderij nu is op 19 november 2016 geschonken aan het Edams Museum, tezamen met wat kleinere werken en met twee schilderijen van de hand van zijn achternichtje Lia Bus, de dochter van Alida en Jaap Bus. Want de schildergenen waren in vrijwel alle generaties van de hele familie aanwezig: in 2002 had de Grote Kerk van Edam zelfs een overzichtstentoonstelling ‘Familie en Kunst’ waarop maar liefst zeven familieleden samen zestig schilderijen toonden! Het schilderij heeft inmiddels een mooie plek gekregen op de eerste verdieping van het Coopmanshuys in Edam, waar het nu voor iedereen is te zien. Teun van Essen schreef er zelf over:

“De lucht is ook zwaar geschilderd, maar toch breekt hij, want hier en daar komt het blauw door en ook het licht van de zon komt beneden de wolken door.”

Bronnen:
• J.L. van Bommel, “Genealogie Van Bommel-Van Essen”, database, Genealogie Online
• (https://www.genealogieonline.nl/genealogie-van-bommel-van-essen/I50.php: benaderd 7 oktober 2024), “Teunis van Essen (1877-1940)”.
• https://www.google.com/url?q=https://evinaschrijft. wordpress.com/recensies/edams-museum-krijgt-werkenvan-teun-van-essen/
• Carien Evenhuis, “Huizen van Herinnering”, met dank aan Julie Hengeveld