In de oude dorpskern bevindt zich de op één na oudste kerk: de St. Vincentiuskerk. Hoewel er vanaf 1848 weliswaar een klein bijkerkje aan de Haven kon worden ingericht voor ouderen en zieken, moest de diepgelovige Volendammer gemeenschap soms dagelijks, maar in elk geval wekelijks, een lange wandeling over het Volendammerpad naar de Nicolaaskerk in Edam maken. Ook moesten zij deze Edamse kerk voor een groot deel financieel onderhouden. De Volendammers besloten massaal hun godsdienstplichten na te laten om zo de geestelijkheid, onder druk, een einde aan deze situatie te laten maken. Het Bisdom stemde uiteindelijk in met de bouw van een eigen kerk, wat resulteerde in de Vincentiuskerk die anno 1860 gereed kwam. Inmiddels is de kerk een stuk uitgebreid en een aantal malen gerestaureerd. De St. Vincentiuskerk is gedurende het vakantieseizoen in de weekends toegankelijk voor toeristen.
Teunis Tol ‘zag’ de kerk.
Volgens de overlevering kreeg Teunis Tol (1814-1866) een visioen (‘een gezicht’) toen hij op een vroege ochtend in zijn bootje van Katham naar Volendam voer om zijn koeien te melken. Op enig moment zag hij in de mist die over de landerijen hing plotseling een groot gebouw oprijzen boven zijn land aan het Noordeinde. Naarmate hij verder roeide, werden de contouren van een kerk met een toren steeds duidelijker zichtbaar. Het visioen verdween samen met de mist door de opkomende zon. Teunis had de ‘boodschap van boven’ begrepen en was daarom vanaf het begin zeer actief betrokken bij de strijd om van een ‘opgedrongen kapel’ tot een eigen kerk te komen. De visionair kreeg na het realiseren van de Sint-Vincentiuskerk in 1860 als dank aanvankelijk allerlei functies toebedeeld, waaronder die van kerkmeester en grafdelver. Hij overleed tijdens een cholera-epidemie in 1866.
De Sint-Vincentiuskerk in Volendam werd gebouwd in 1860 en is toegewijd aan de heilige Vincentius.
De neogotische Sint-Vincentiuskerk verrees in 1860 naar plannen van architect Theo Molkenboer. In 1882 werden de bestaande transept en priesterkoor vernieuwd in Neoromaanse stijl onder leiding van architect Adrianus Bleijs. Naar de plannen van architect P. Snel uit Hoorn kwamen in 1907 het huidige middenschip en de toren tot stand.
Geert Karregat (‘De Zaligmaker’, 1837-1924) was een geliefd schildersmodel. Hier bidt zij de rozenkrans op een schilderij door Wilm Wouters (1887-1957) uit 1922.
Sint Vincentiuskerk.
RK Parochie van de HH Maria en Vincentius.
Koning Willem ll bezocht op 6 augustus 1842 aan Edam. Hij bezocht o.a. De Rooms-katholieke en de Grote Kerk. Zou de Koning ook informatie hebben gekregen over de wens van de Volendammers om een eigen kerk te mogen bouwen ?
Het antwoord weten we niet.
Wat we wel weten is dat er in die tijd plannen bestonden om de katholieke kerk in Edam te vergroten. Het betekende dat Volendam nog steeds geen eigen RK-kerk kreeg, ook al bedroeg het aantal parochianen uit Edam 500 en het aantal uit Volendam 1000
Om de Volendammers tevreden te stellen mocht er Volendam uiteindelijk een kapel komen voor zieken, bejaarden en voor de zwakken. Aan de Haven tegenover het kantoor van de Marken-Express werd op 28 juni 1847 de kapel ingewijd en toegewijd aan Vincentius a Paulo. Van toen af aan is de naam Vincentius a Paulo verbonden met Volendam. Dat is inmiddels 175 jaar.
De vroegere kapel met ronde bogen als ramen die in gebruik is geweest van 1848 tot 1860.
De Volendammers bleven ijveren voor een eigen kerk. Het duurde tot 1e Paasdag 1860 toen vanaf de spreekstoel werd medegedeeld dat Volendam een eigen Parochie werd. De 1e kerk, toegewijd aan Vincentius a Paulo, werd op 1 december 1860 ingezegend door Pastoor Heuvels. De bisschop kwam niet. Hij was boos. Hij strafte op die manier de Volendammers voor hun opstandigheid. De latere bisschop Callier, die eerder in Volendam kapelaan was geweest, heeft de kerk 48 jaar na de tweede verbouwing in 1908 alsnog plechtig geconsacreerd. De huidige toren van de Vincentiuskerk dateert uit die tijd en is dit jaar dus 115 jaar oud.
De inrichting van de 1e kerk was tot stand gekomen via giften en aankopen van andere kerken, zoals het orgel uit een kerk in Alkmaar. Een van de eerste pastoors Scheefhals schonk zijn kelk aan de parochie. Deze kelk wordt nog gebruikt.
Het kerkbestuur had het in de eerste jaren niet gemakkelijk. Het had grote financiële zorgen. De aflossing van de kerk, de schuld aan de kerk in Edam en een onverwachte financiële strop wegens groot onderhoud omdat de eerste kerk krakkemikkig was.
Een rampzalig jaar voor de parochie was in de beginjaren ook 1866. Gingen er in die tijd jaarlijks gemiddeld 30 mensen dood. In dat jaar overleden 72 parochianen als gevolg van de cholera. Meer dan een verdubbeling. In dat jaar kocht Pastoor Scheefhals de schuld van 5.000,- af die Volendam had aan de parochie van Edam. Volendam betaalde 3000,- gulden.
De eerste uitbreiding van de kerk werd gerealiseerd in 1883. Twee jaar daarvoor, om precies te zijn op 12 september 1881, kreeg Volendam zijn eerste priesterzoon. Het was Johannes Bonifatius Guijt. En pas in 1897 werd de 2e pastorie gebouwd.
In de eerste helft van de vorige eeuw werd vanuit de parochie veel gedaan aan het verbeteren van het sociaal en maatschappelijk welzijn van Volendam. De omstandigheden waren slecht.
Het oprichten van allerlei verenigingen, met eigen gebouwen zoals De Jozef en Pius X, legden een goede basis voor de emancipatie van de Volendammer gemeenschap. Wat er in die jaren aan initiatieven werd ontwikkeld, kwam vooral door toedoen van de RK-kerk. Niet de gemeentelijke overheid, maar de parochie zorgde voor verbeteringen op allerlei gebied. Een voorbeeld om dat te onderstrepen is dat Kapelaan Brouwer eind jaren twintig/begin jaren dertig geestelijk adviseur was van ongeveer 15 verenigingen.
Een van de meest markante pastoors was Pastoor van der Weiden. Hij was eerder in Volendam kapelaan geweest. Het was letterlijk en figuurlijk een indrukwekkend persoon. Citaat: ‘Bij de mannen op de botters geniet hij ontzag, want hij is sterk. Met één ruk trekt hij het logge zwaard van een botter op, wat slechts weinigen hem nadoen.’ Pastoor Van der Weiden maakte de watersnood mee in 1916, de komst van de 1e en 2e katholieke jongensschool en de crisis van de jaren dertig.
Om met de woorden van Prof. Klaas Steur te spreken: ‘Bij mijn roeping was in ieder geval geen uitspraak van de Heilige Geest, geen stem van Jezus uit het tabernakel, het was alleen de zware stem van een goeie pastoor, die zowel Paus en Keizer in ons dorp was’.
Tijdens het pastoraat van Pastoor Langedijk, om precies te zijn op 2e paasdag 1953, werd zorgcentrum Sint Nicolaashof in gebruik genomen. Het was een gedenkwaardige 2e paasdag toen in 1953 ook de Maria Gorettischool ( V.G.L.O voor meisjes) aan de Julianaweg, werd ook geopend met op zolder de hulpkerk, toegewijd aan Maria, Sterre der Zee. Vanaf toen is de naam ‘Maria, Sterre der Zee’ bekend geworden in Volendam. De nieuwe kerk, toegewijd aan Maria, Sterre der Zee, werd op 1 juni 1962 officieel in gebruik genomen.
Eind jaren tachtig hoorde je kerkbezoekers geregeld zeggen dat de vloer van de Vincentiuskerk wel erg veel begon te lijken op de boeg van een schip. Het bisdom stemde ermee in dat een serieus onderzoek zou worden ingesteld naar de toestand van de Sint Vincentiuskerk. En passant meldde het bisdom dat niet gerekend moest worden op een bijdrage in de restauratiekosten.
Het kerkbestuur vond dat de Sint Vincentiuskerk grondig moest worden gerestaureerd. Geen half werk. Het kon toch niet waar zijn dat deze kerk, die door onze voorouders met zoveel moeite en offers in 1860 was gesticht en in 1883 en 1908.
Met eigen middelen was uitgebreid en vergroot, uiteindelijk zou moeten worden gesloten en nog erger… gesloopt. Het comité ’Twee miljoen, samen doen werd in het leven geroepen. ‘Daar gaan we dan. Twee miljoen is veel , maar we bewijzen dat het kan.’ De actie van 17 t/m 19 juni 1994 was een geweldig succes.
Uiteindelijk bleek de 2.000.000 gulden niet toereikend om alle nodige restauraties uit te voeren. De kwastloterij werd vervolgens gehouden.. De netto opbrengst van deze actie bedroeg bijna 250.000,- gulden. Een orgelfonds werd opgericht. De initiatiefnemers is het gelukt in totaal enkele tonnen bijeen te brengen voor de restauratie en uitbreiding van het prachtige Adama Schreursorgel. Tijdens het pastoraat van Pastoor Berkhout kon de volledig gerestaureerde Vincentiuskerk in juni 1997 opnieuw in gebruik worden genomen. Mgr. Bomers kwam hiervoor speciaal naar Volendam.
Pastoor Stomph werd op 1 januari 2013 pastoor van de beide Volendammer parochies. Vanaf 1 januari 2014 zijn de parochies samengegaan. Met deze patronen moet het mogelijk zijn om er een dynamische geloofsgemeenschap van te maken. Een toekomst met vertrouwen, gefundeerd op een verleden waarin verdriet, tegenslag, ondernemingszin, hoop en godsvertrouwen hechte fundamenten bleken te zijn
Samenstelling Cees de Wit
(Informatie o.a. ontleend aan: ‘Wederwaardigheden rond een parochie’ (1985), ‘Klaas Steur een groot Volendammer 1905-1985 (1993)’, ‘De kerk ‘Maria Sterre der Zee te Volendam’ (1996), ‘De balans opmaken: Vincentiuskerk vijf jaar later’ (1999), ‘Onder het oog van God’(1997) en ‘Oud Edam’
Steun Stichting het Burgerpad voor de onderhoud van de route met een bijdrage op NL90 RABO 0387 2041 99