Volendams Verleden
Grote expositie van Wilm Wouters op drie verschillende locaties
Het gehele jaar 2015 is op drie verschillende locaties in Volendam een uitgebreide expositie te zien van de bekende kunstschilder Wilm Wouters: ‘Wilm Wouters schildert Volendam’. Deze expositie is tot stand gekomen op initiatief van de Stichting Artist Kom Binne, in samenwerking met art hotel Spaander en het Volendams Museum. De drie locaties waar de kunstwerken van Wouters zijn te bewonderen: art hotel Spaander en Brasserie Cathrien aan de Haven en het Volendams Museum. De bekende Volendam-historieschrijver Piet Koning heeft een prachtig boek over leven en werk van Wilm Wouters geschreven: ‘Wilm Wouters en zijn toevlucht Volendam’. Dankzij de financiële medewerking van een aantal sponsoren is het voor de vriendenprijs van € 15,00 te koop in art hotel Spaander en in het museum.
Wilm’s jeugd en jonge jaren
Wilm Wouters werd geboren op 6 februari 1887 in Den Haag als vijfde in een gezin van zes kinderen. Zijn vader was een hoge ambtenaar bij de Nederlandse en later ook Belgische Spoorwegen. In tegenstelling tot zijn oudere zusjes had Wilm grote problemen op school. Hij was niet geïnteresseerd en ging er niet graag heen. Het enige vak waar hij zich echt voor wilde inzetten was de tekenles. Zelfs heeft hij zijn opleiding niet eens afgemaakt. Tegen de verwachting en de zin van de familie monsterde hij aan als leerling-matroos op de grote vaart. Hij wilde graag stuurman worden, maar werd afgekeurd op zijn slechte ogen. Dat zou je niet zeggen, wanneer je zijn prachtige gedetailleerde kunstwerken ziet! Aan de wal vond hij een baan bij een diamantzagerij, annex -slijperij. Gedurende al die jaren op zee en in de slijperij was hij altijd gewapend met zijn tekenpotlood. In zijn vrije tijd maakte hij daar veelvuldig gebruik van. Ook bezocht hij verschillende musea en kunstateliers. Hij tekende en schilderde veel en verkocht werkjes aan collega’s. Wilm werd geadviseerd zich aan te melden bij de kunstacademie, waar hij ook gelijk werd aangenomen. Eén van zijn leraren daar was Nicolaas van der Waay, een geweldig detailschilder, die ook in Volendam heeft gewerkt en enkele prachtige schilderijen heeft nagelaten.
Het gezin Wouters. Wilm als klein jongetje van 7 jaar (tweede van links).
Wilm Wouters tijdens 1e wereldoorlog naar Volendam gevlucht
Tijdens de eerste wereldoorlog (1914-1918) was ook Wouters opgeroepen voor de mobilisatie van het leger. In die oorlog bleef Nederland neutraal en werd er door onze soldaten niet gevochten. Die verveelden zich enorm in de kazernes waar zij verbleven. Wouters had wel de gelegenheid om wat te tekenen, maar zich geheel creatief uiten kon hij er niet. Het soldatenleven ging hem meer en meer de keel uithangen. Toen er, alleen maar om de manschappen bezig te houden, opgedragen werd de kazernes een schoonmaakbeurt te geven, gaf Wouters er de brui aan. Op advies van een maatje vluchtte hij naar Volendam; daar zou hij onvindbaar zijn. Hotel Spaander werd zijn schuilplaats. In het hotel kwam hij in kennis met Constance, later Conny, één van de zeven dochters van hotelbaas Leendert Spaander. Dankzij wat ondersteunende ‘duwtjes’ van collega-kunstenaars kregen Wilm en Conny verkering met elkaar en kwam het later tot een huwelijk. Zij woonden aan het Havendijkje. Bij de geboorte van het tweede kindje in 1921 sloeg het noodlot toe: moeder Conny en haar kindje stierven beiden in het kraambed. De kinderen kwamen onder de zorg van de Volendamse dienstbode Woltje Bond tot 1924, toen Wilm Wouters verhuisde naar Amsterdam. Tegen het einde van de tweede Wereldoorlog kwam hij voor een tweede keer terug. Het door Wouters gemaakte schilderij in de bijlage komt uit de eerste periode. Het is een olieverf op doek en behoort tot de collectie Spaander.
Twee Volendammer vissers in de Grote Kerk van Edam
Wilm Wouters was van huis uit portretschilder. Waar andere kunstenaars in hotel Spaander zich indertijd lieten beïnvloeden door de stijl van collega’s, bleef Wilm als enige trouw aan zijn discipline. Zijn schoonvader Leendert Spaander was hem behulpzaam bij het zoeken en aanleveren van modellen. Sommigen hebben daar naderhand naamsbekendheid door gekregen. De namen van de twee vissers op het schilderij zijn jammer genoeg tot nu toe niet bekend. Wouters heeft hen laten poseren in het decor van een kerkgebouw, zo lijkt het. De rieten stoelen en de plavuizen op de vloer wijzen in de richting van de Grote Kerk van Edam. En dat zou wel heel bijzonder zijn voor twee katholieke Volendammer vissers! Daarmee krijgt het schilderij een ietwat surrealistisch tintje!
Wilm Wouters zoekt tijdens Tweede Wereldoorlog nogmaals zijn toevlucht in Volendam
Enkele jaren na de dood van Conny, hertrouwde Wilm en kreeg nog een zoon Rob. Tijdens de 2e wereldoorlog was Wilm Wouters bijzonder actief in kunstenaarskringen, vooral ook in het belang van andere kunstenaars; zo organiseerde hij bijvoorbeeld tentoonstellingen. Al tijdens de oorlog werd hij daarop aangesproken; hij werd beticht van collaboratie met de Duitsers. Andermaal vluchtte hij naar Volendam, zijn gezin achterlatend. Hij verbleef voornamelijk in hotel Spaander, waar regelmatig Volendammer ondernemers ontmoette. In de tweede wereldoorlog moest hij zijn gezin in Amsterdam achterlaten. Hij verbleef toen in Hotel Spaander bij zijn vroegere schoonvader Leendert Spaander. Overdag bracht Wouters bezoeken aan deze en gene bekende, maar ook aan zelfstandige ondernemers, die iets te ruilen hadden. Dan vroeg hij of hij een zoon of dochter mocht tekenen in ruil voor een brood, of wat vlees, graan, groente, enzovoort. Hij deed dat bijvoorbeeld bij de manufacturier Bruin Sul, bij graanhandelaar Piet Jonk en ook bij Jan Mooijer, ‘Jan Pooijer de bakker’, die hij ‘s zondags ‘s morgens in hotel Spaander ontmoette. Jan Pooijer had zijn winkel op de hoek van de Rokersgracht en de Spieringstraat, de latere ‘Gezonde Apotheek’ van zijn zoon Sijmen. Wouters maakte daar een mooie tekening van één van de kinderen.
Portret van Jenny Mooijer
Op deze mooie portrettekening van Wilm Wouters is Jenny Mooijer afgebeeld. Hij is gemaakt op 27 januari 1945, tijdens de laatste en tevens moeilijkste winter van de 2e Wereldoorlog. Op een middag had Wouters de stoute schoenen aangetrokken en bezocht hij de bakkerij van ‘Jan Pooijer, de bakker’. Hij vroeg of hij een brood kon verdienen met het tekenen van het portret van zijn zoontje Jan. Jan, nu Jenny Mooijer, was toen 9 jaar oud en wilde liever buiten gaan spelen, voetballen met zijn vrienden. In plaats daarvan moest hij, en voor zijn gevoel heel lang, poseren op een stoel in de huiskamer. Buiten kon hij zijn vriendjes horen roepen en juichen. Hoe het er verder met dat tekenen aan toe ging kon hem niet zo veel schelen; daar kan hij zich ook niet veel van herinneren. Toen het portret af was, kreeg Wilm Wouters een zak met broden mee, voorlopig genoeg voor hemzelf en zijn gezin in Amsterdam. Jenny Mooijer is getrouwd met Aaltje Veerman, ‘van Pietje’; zij wonen aan de Dahliastraat. Hij heeft zijn ingelijste portret toch maar meegenomen uit de nalatenschap van zijn ouders; het heeft een prominente plaats gekregen aan de wand in de huiskamer. Maar nu ligt het een tijdje in de grote vitrine in de lounge van art hotel Spaander. Onder het genot van een kopje koffie kan men het daar komen bewonderen.
Portret van Neeltje Plat
Wouters kwam dus niet alleen bij ‘Jan Pooijer de bakker’ over de vloer, maar ook bij manufacturier Bruin Sul.Deze bood Wouters ruimte aan op de verdieping boven zijn winkel, indertijd gevestigd aan de Schippersgracht. Wilm dronk samen met Bruin en Gaartje ‘van de Keuning’ een borrel en bleef er ook eten.
Bruin en Gaartje kregen zelf geen kinderen, maar hadden de twee dochtertjes geadopteerd van Thames Molenaar ‘Hanicotte’ en Aagt ‘van de Keuning’; Gaartje en Aagt waren zussen. Zij woonden over het bruggetje, recht aan de overkant, aan de Meergracht en waren dus tante-zeggertjes van Gaartje. Zij verbleven de hele dag bij Bruin en Gaartje, alleen slapen deden zij bij hun echte vader en moeder. Wilm Wouters heeft hen allebei prachtig uitgeschilderd.
Neeltje Plat ‘Tase’ liep daar ook rond. Neeltje was een dochter van Kees Plat ‘Tase’ en Aaltje Tuijp ‘van de Keuning’; zij was ook een tante-zeggertje van Gaartje. Neeltje kwam graag bij haar ‘pietje Gaartje’. ‘s Middags uit school kreeg zij een appel, zij mocht er ook wel langer blijven, kreeg zelfs iedere dag wat zakgeld en wanneer er iets te doen was in het Sint Jozefgebouw zelfs iets meer voor een entreekaartje en een kogelflesje. Neeltje vindt zelf, dat zij dankzij haar ome Bruin Sul en pietje Gaartje een mooi leven heeft gehad. Op een keer vroeg Gaartje van Bruin Sul aan Wilm Wouters, of hij ook niet een keer Neeltje kon uittekenen. Dat heeft hij toen gedaan; in korte tijd had hij een portretje voor elkaar. Aan de voorzijde heeft Wouters behalve zijn naam ook de datum genoteerd: 9 januari 1945; Neeltje was toen 6 jaar. De tekening kreeg zij mee; thuis is het in een lijstje gezet. Tegenwoordig hangt het bij Neeltje aan de wand van de trapopgang. Neeltje is getrouwd met Kees Mooijer ‘Puul’ en woont aan de Dahliastraat.
Portretten van Piet en Ton Jonk door Wilm Wouters
Nog een ander persoon waar Wouters contact mee had, was graanhandelaar Piet Jonk.Op 20 februari 1945 maakte Wilm Wouters portrettekeningen van de beide broertjes Piet en Ton Jonk, zoontjes van de bekende graanhandelaar Jaap Jonk en Neeltje Kwakman. Het gezin woonde toen aan de Boegstraat 37, later het woonhuis van meester Mol, hoofd van de Sint Jozefschool A aan de Edammerweg.
Opa Piet Jonk had samen met zijn zoon Jaap een graanpakhuis aan de Brugstraat en een meelmengerij aan de Gaffelstraat. Wouters had kennis aan grootvader Piet, o.a. vanwege de nabijheid van manufacturier Bruin Sul aan de Schippersgracht, waar Wouters regelmatig enige tijd verbleef. Tijdens de oorlog bezocht Wouters deze en gene winkelier en ondernemer met de vraag, of hij een kind mocht uittekenen in ruil voor geld of voeding. Zo tekende hij dus ook de eerder genoemde ‘Jenny Mooijer’, het zoontje van de bakker.
Hetzelfde vroeg hij bij Jaap Jonk: of hij zijn beide zoontjes Piet en Ton mocht tekenen, in ruil voor een portie tarwe. Daarvan zou hij dan bij een bakker broodlaten bakken. Piet was toen 4 jaar en zat om te poseren op een pianokruk. Hij heeft er best een tijdje moeten zitten. Op dezelfde dag tekende Wouters ook het jongere broertje Ton, die nog maar twee jaar was. Ton heeft geen herinnering aan het gebeuren; daarvoor was hij nog te jong. Na de ruil voor het meel bleven de tekeningen bij de familie en zijn nu nog steeds in het bezit van Piet en Ton Jonk.
Lees meer op artistkombinne.wordpress.com
